Kasane-irome HIROSHIGE 広重 = błękit pruski / 伯林青 berensu / prussian blue + biały / 白shiro / white
MakiMaki Kasane-irome HIROSHIGE – zostało tak nazwane z inspiracji ukiyo-e, które prezentuję poniżej, jednego z serii “Sto słynnych widoków Edo”.
Piękna gradacja kolorów nieba nadaje obrazowi głębi.
Daleko widać bielutką górę Fuji, a w pokoju białego kota. Ptaki lecą tworząc klucz, a na ścianie pod oknem naniesiono wzór ptaków. Pielgrzymi idą w procesji, niosąc podniesione grabie w kształcie niedźwiedzich łap, a w pokoju leżą spinki do włosów o takim samym kształcie… Te elementy łączą świat na zewnątrz i świat wewnątrz.
Co się dzieje za parawanem, czemu kot wygląda na nieco obrażonego? Ten obraz stwarza wiele możliwości kreowania fabuły jak w powieści.
www.ndl.go.jp
”Pole ryżowe w Asakusie i święto Torinomachi” z ”Sto słynnych widoków Edo” Utagawa Hiroshige 江戸名所百景より、浅草田甫酉の町詣 歌川広重 1857
Rozmyty kolor niebieski był często zastosowany w dziełach Hiroshige. Za precyzyjnie naniesionymi szczegółami, w tle rozpościera się ten kolor na niebie i na wodzie, dynamicznie obejmując cały krajobraz.
W końcu XIX wieku w Europie gorąco przyjęto sztukę japońską i z ogromną pasją tworzono prace w duchu japonizmu, który można powiedzieć stał się silnikiem napędowym, takich nurtów jak impresjonizm, secesja i później modernizm.
Ważną rolę grało w tym ukiyo-e, z którym Europejczycy spotkali się zupełnie przypadkiem – było często wykorzystane do pakowania ceramiki importowanej z Japonii…
Ich awangardowy układ, motywy i kolorystyka były cennym źródłem inspiracji dla artystów tamtych czasów.
Pojawili się kolekcjonerzy jak Van Gogh czy Monet. Van Gogh nie oszczędzał pieniędzy na zakup ukiyo-e nawet wtedy, gdy nie miał co jeść. Ukiyo-e było źródłem inspiracji dla jego tworczości.
Europejczycy zakochali się w Hiroshige, w jego dynamicznych układach obrazu, specyficznej perspektywie i pięknie koloru niebieskiego, który został nazwany “błękitem japońskim” czy “błękitem Hiroshige”.
Co ciekawe, kolor ten nie pochodził z japońskiej farby. W Japonii nazwano go “berensu” lub “bero” – od nazwy miasta Berlina, czyli oznaczał błękit berliński, błękit pruski!
Ten sztuczny barwnik dotarł do Japonii jako tani produkt masowy, ale artyści ukiyo-e, awangarda tamtych czasów, zauważyli jego wydajność i jaskrawy odcień – intensywny błękit, którego brakowało w tradycyjnych naturalnych barwnikach.
Pierwszym drzeworytnikiem, który skorzystał z tego koloru w swoich pracach, był Keisai Eisen – farbował on drzeworyty tylko kolorem niebieskim. Potem tak robił jego nauczyciel, Katsushika Hokusai, a nieco później Hiroshige.
Hiroshige z użyciem tej farby i techniki cieniowania wyrażał bogate oblicze wody: sztorm na morzu, wyciszenie jeziora, potęgę wodospadu, nurt rzeki… Mocny błękit nieba przy górnej krawędzi rysunku nadaje obrazowi pewne napięcie. Nie do końca realistyczny sposób użycia błękitu powoduje, że obraz odbierany jest bardziej jako grafika.
http://collections.vam.ac.uk
Obraz do wachlarzu ”Ogromny wodospad w Ōyama w prefekturze Sagami” Utagawa Hiroshige 相模大山の大滝 歌川広重 1855
Kiedy barwnik zostanie rozcieńczony wodą i tak nałożony z drewnianej matrycy na washi (papier japoński), to uzyskany w ten sposób kolor daje wrażenie przezroczystości i lekkości.
W Europie, gdzie głównie malowano farbą olejną, taka technika wyglądała na bardzo nowatorską, mimo że barwnik był produkowany na Starym Kontynencie.
To zdarza się dość często – korzystamy z czegoś w tradycyjny sposób, aż tu nagle ktoś inny pokazuje zupełnie nowy sposób lub dokonuje tego z założeniem krańcowo różnej koncepcji.
Rezultat jest też zdumiewająco odmienny i staje się obiektem podziwu!
Może błękit Hiroshige był takim właśnie przykładem współpracy pomiędzy Europą i Japonią. Tak, MakiMaki pragnie odziedziczyć takie spojrzenie.
Z ”Więcej niż 60 słynnych widoków” Utagawa Hiroshige, 六十余州名所図会より 歌川広重 1853-56
MAKIMAKI カサネ色目 HIROSHIGE -広重の浮世絵、浅草田甫酉の町詣 を見て、そう命名した。
歌川広重の江戸名所百景、全部すてきだけど、やっぱりこれが一番好き。グラデーションの美しい空が、絵に奥行きをかもしだす。
真っ白な猫と、真っ白な遠くの富士山、夕焼けに飛んでいく雁の群れと腰壁の千鳥模様、祭りに向かう人々のかかげる熊手と畳の上に置かれた熊手かんざし、そういった呼応が内と外をつなげている。
屏風の向こうで何が起こっているのか、なぜ、猫がちょっとふくれてるようにみえるのか、謎解きが楽しい物語のような絵だ。
鮮やかなブルーと白のぼかしは、広重の風景画によく使われている。空と水辺、細かな描写の背景に、大胆にやさしく広がる色。
19世紀末のヨーロッパでは、日本の美術が驚嘆と憧れをもって受け入れられ、ジャポニズムという流れが生まれて、印象派やアールヌーボー、モダニズムが生まれるきっかけとなっていくが、その中で大きな役割を果たしたのが浮世絵だ。
もともと美術品としてではなく陶磁器を輸入する際の梱包材として使われていたことによりヨーロッパ人が触れることになった浮世絵、斬新すぎる、構図、主題、色彩…、芸術家たちの大切なインスピレーションの源となる。ゴッホやモネなどコレクターが続出、特にゴッホは、食べ物を買うお金がなくても浮世絵を買い求め、書き写して学習するなど、熱烈なファンだったらしい。
大胆な構図と、独特な遠近法、そして美しい青. . . 。広重の作品に熱を上げたヨーロッパ人は、その青をジャパンブルー、ヒロシゲブルーと呼んだ。
でもこの青、実は日本の伝統色ではない。伯林青(べれんす)とか、ヘロリン、べろ、ベロ藍などと呼ばれたこの顔料、伯林とは、ベルリン、そう、今のドイツ、18世紀当時のプロイセンで作られたプルシアンブルーのこと。安価に大量輸入された人口顔料、異国の青、従来の植物顔料にはない鮮やかな発色と光沢を、時代の先端を行く浮世絵アーティストたちが、ほっておく手はない。
最初にこれをつかって藍摺絵という青一色の濃淡で団扇絵を作ってみせたのは、渓斎英泉、その後、師である葛飾北斎、それから歌川広重の順で伯林青が風景画や美人画に使われていく。
広重は、この青で、さまざまな水の表情、渦巻く海、静かな湖、激しい滝、うねる川の流れをぼかしの技法等で豊かに表現した。絵の上端から始まる濃い青のグラデーションは、画面をきりっと引き締めている。写実的といえない青の使い方は、広重の絵をデザイン性が強く帯びるものに仕立てた。
水で溶いて和紙に摺りこんだ、木版画ならではの軽快で透明感あふれる青。
水に溶いた青い顔料で水を描くという技法が、油彩がメインだった当時のヨーロッパでは、すごく新鮮に見えた。 もともとヨーロッパで作られた色なのに。
そういうことって結構、ある。
伝統的な方法で使ってきた自国産のものが、外国人の手によってまったく違う形やコンセプトになって生まれ変わり、それを逆輸入する、みたいな。
ヒロシゲブルーは、そんな、日本とヨーロッパのコラボレーションの先駆けなのかもしれない。MAKIMAKI カサネ色目 HIROSHIGE もそれにあやかってみた。
(参考:http://aiiro.ashita-sanuki.jp)
www.juemon.com
”Kwiaty wiśni w pełnym rozkwicie w Arashiyama” Utagawa Hiroshige 京都名所之内 あらし山満花 歌川広重 1834